Tản mạn về Tín Ngưỡng Thờ Mẫu của Việt Nam

Đạo mẫu của Việt Nam đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại vào tháng 12, năm 2016. Tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ, tứ phủ của người Việt thể hiện một bức tranh văn hóa đa sắc màu với niềm tự hào và những giá trị tinh thần vô cùng lớn lao, đáp ứng nhu cầu tâm linh của người Việt với những mong ước thường nhật cho cuộc sống tốt đẹp hơn như cầu tài, cầu lộc, cầu sức khỏe, bình an, vạn sự như ý.

Nói đến tín ngưỡng dân gian Đạo thờ Mẫu người ta có thể liên tưởng ngay đến việc tôn vinh những vị nữ thần tối cao mà người ta tôn là Thánh Mẫu hay Quốc Mẫu, tuy nhiên trong đạo thờ mẫu, người ta không chỉ thờ riêng các vị Mẫu mà còn tôn thờ cả một hệ thống các vị thánh với một trật tự chặt chẽ như các vị Quan Hoàng (Ông Hoàng Bảy, Ông Hoàng Mười, Đức Thánh Trần Triều........)

Bàn thềm về Tam phủ và Tứ phủ.

· Tam phủ bao gồm: Thiên Phủ - tức Mẫu Cửu Trùng cai quản; Sơn Phủ - Mẫu Thượng Ngàn cai quản; Thủy Phủ - miền sông nước có Mẫu Thoải cai quản.

· Tứ phủ thì ngoài ba phủ trên còn có phủ trần gian do Mẫu Liễu Hạnh cai quản. Trong đó, Thánh Mẫu Liễu Hạnh là vị Thánh Mẫu cao nhất, được coi là hóa thân của Mẫu Thượng Thiên, thay thế vị trí của Mẫu Cửu Trùng.

Trong dân gian Việt Nam thì thờ phổ biến nhất là Tứ Phủ Công Đồng (chư linh của bốn miền trụ: Trời, Rừng, Nước, Đất), với trung tâm là Tam Tòa Thánh Mẫu. Tam tòa là bộ tượng trong các đền thuộc tín ngưỡng Tứ Phủ và thường được đặt ở nơi thâm nghiêm, sâu nhất hay hậu cung có cửa ngăn.

Trong điện thần Tứ Phủ, Mẫu Liễu Hạnh là vị thánh xuất hiện khá muộn (vào thời hậu Lê – khoảng thế kỷ XVI) nhưng nhanh chóng trở thành vị thần chủ đạo của Đạo Mẫu và được tôn vinh cao hơn tất cả. Thánh Mẫu Liễu Hạnh vừa là thiên thần (tiên), vừa là nhân thần với đời sống trần gian, với cha mẹ, chồng con, chu du khắp nơi trừ ác, diệt bạo, ban lộc khiến cho người đời vô cùng kính trọng. Mẫu Liễu Hạnh với tư cách là Mẫu Thượng Thiên luôn được thờ ở ví trị trung tâm, mặc trang phục màu đỏ.

Cấu trúc thờ tự của Phủ rất phong phú, với nhiều ban thờ, nhiều tượng thờ, thiển hiện tinh thần hòa đồng tôn giáo. Cấu trúc thờ tự đơn giản nhất ở phủ bao gồm các ban thờ sau:

1. Hậu cung: Là nơi thâm nghiêm nhất đặt bàn thờ mẫu, thường là “Tam tòa Thánh Mẫu”, bao gồm:

- Một tượng mẫu ở vị trí cao nhất, tọa ở vị trí chính giữa, thường mặc áo đỏ (có nơi dung sắc phục màu vàng). Đó là tượng bà Chúa Đức Thánh Mẫu Liễu Hạnh.

- Ở bên trái thấp hơn tương ứng là Mẫu Đệ Nhị, có sắc phục màu xanh, đó là Mẫu Thượng Ngàn.

- Ở bên phải thấp hơn tưng hơn là Mẫu Đệ Tam, có sắc phục màu trắng, đó là Mẫu Thoải.

2. Phía trước hậu cung: Là một bàn thờ lớn, gồm 3 lớp thờ tự, tính từ trong ra ngoài, bao gồm:

- Lớp thứ nhất: Vua cha Ngọc Hoàng ở chính giữa, bên trái là Bắc Đẩu, bên phải là Nam Tào.

- Lớp thứ hai gồm: Năm vị quan lớn gọi là Ngũ vị Thái tử.

+ Đệ Nhất: Áo đỏ - Quan Thượng Thiên.

+ Đệ Nhị: Áo xanh – Quan Giám Sát

+ Đệ Tam: Áo trắng – Quan Thủy Phủ

+ Đệ Tứ: Áo vàng – Quan Khâm Sai

+ Đệ Ngũ: Áo đen (hoặc tím, lam) – Quan Tuần Tranh

Năm màu áo này tượng trưng cho năm màu của ngũ hành Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.

3. Hai bên tả hữu của ban thờ trên là:

- Bên trái là Động Sơn Trang

- Bên phải là ban thờ Đức Thánh Trần – Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn.

4. Ngoài cùng là những ban thờ thần hoàng, thổ địa, thủ đền tại vị, ban thờ cô cậu……..

------------------------------------------------------------------------------------------------

VĂN KHẤN BAN CÔNG ĐỒNG

Nam mô A di đà Phật!

- Con lạy chin phương trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.

- Con lạy đức Vua cha Ngọc Hoàng Thượng Đế

- Con lạy Tam Tòa Thánh Mẫu

- Con lạy Tam phủ Công Đồng, Tứ phủ Vạn linh

- Con lạy Tứ phủ Khâm sai

- Con lạy Chầu bà Thủ mệnh

- Con lạy Tứ phủ Đức Thánh Hoàng

- Con lạy Tứ phủ Đức Thánh Cô

- Con lạy Tứ phủ Đức Thánh Cạu

- Con lạy cộng đồng các Giá, các Quan, mười tám cửa rừng, mười hai cửa bể.

- Con lạy quan Chầu gia.

Hương tử con là:……………………………………………………………………..

Ngụ tại:………………………………………………………………………………

Hôm nay là ngày……tháng……năm….. Tín chủ con về Đền……..….thành tâm kính lễ, xin được phù hộ độ trì cho gia đình chúng con sức khỏe dồi dào, phúc thọ khang ninh, cầu tài đắc tài, cầu lộc đắc lộc, cầu bình an đắc bình an, vạn sự hanh thông, gặp nhiều may mắn.

Nam mô A di đà Phật! (3 lần)

♦♦♦ ĐỒ THỜ MINH HUỆ - Tâm Duyên Hoan Hỷ ♦♦♦